Termogeneza jest procesem fizjologicznym, który ma kluczowe znaczenie dla zachowania organizmu w stanie homeostazy. Głównym zadaniem termogenezy jest utrzymanie stałej temperatury ciała, zarówno poprzez produkcję ciepła, jak i odprowadzanie go. Choć często kojarzona jest z aktywnością fizyczną, termogeneza jest elementem wielu istotnych procesów w naszych ciałach. Ciekawe może być zrozumienie, czym dokładnie jest termogeneza oraz jak jest powiązana z procesem odchudzania.
Zanim jednak zagłębimy się w temat termogenezy, warto wspomnieć o termoregulacji – jednej z podstawowych funkcji organizmu. Jako istoty stałocieplne, niezależnie od warunków otoczenia, ludzie utrzymują stałą temperaturę ciała wynoszącą średnio 37 stopni Celsjusza. Ta temperatura może się nieco różnić, oscylując w granicach 0,5-0,7 stopnia, w zależności od różnych czynników takich jak miejsce na ciele, pora dnia, czy u kobiet – faza cyklu miesiączkowego. Nasze ciało doświadcza także niewielkich dobowych wahnięć temperatury – najniższa temperatura występuje między godzinami 1.00 a 6.00 rano, a najwyższa między 13.00 a 18.00.
Stała temperatura ciała jest możliwa do utrzymania dzięki efektywnemu balansowaniu między produkcją a eliminacją ciepła z organizmu. Wytwarzanie energii cieplnej jest głównie zasługą podstawowej przemiany materii, dreszczy oraz aktywności fizycznej, natomiast utrata ciepła następuje poprzez parowanie potu, przewodzenie, promieniowanie i konwekcję.
W naszym mózgu znajduje się ośrodek termoregulacji – podwzgórze, które jest głównym organem odpowiedzialnym za utrzymanie stałej temperatury ciała. Ośrodek ten otrzymuje informacje od receptorów obwodowych (np. skórnych i mięśniowych) o zmianach temperatury i podejmuje decyzje o dostosowaniu temperatury ciała do nowych warunków. Działa on na zasadzie pobudzenia układu współczulnego, co prowadzi do uwolnienia noradrenaliny, wzmożenia metabolizmu, pobudzenia ośrodka naczynio-skurczowego oraz uruchomienia termogenezy mięśniowej w sytuacji obniżenia temperatury. Z kolei w sytuacji podwyższenia temperatury krwi, naczynia krwionośne rozszerzają się, co prowadzi do wzmożonego wydzielania potu, przyspieszenia akcji serca i oddychania oraz pobudzenia ośrodka hamującego drżenie mięśniowe w śródmózgowiu.
Według definicji, termogeneza jest „fizjologiczną reakcją termoregulacyjną zwierząt stałocieplnych na zimno w postaci drżenia mięśniowego lub nasilenia procesów przemiany materii w tkankach, zapobiegającą ochłodzeniu ciała w niskiej temperaturze otoczenia”. Głównym celem termogenezy jest, jak już wspomniano, utrzymanie stałej temperatury ciała poprzez zarówno produkcję, jak i odprowadzanie ciepła.
Wyróżniamy kilka rodzajów termogenezy: termogenezę poposiłkową, bezdrżeniową (non – shivering thermogenesis), drżeniową (shivering thermogenesis) oraz adaptacyjną. Każdy z nich ma swoje unikalne właściwości i odgrywa kluczową rolę w regulacji temperatury ciała oraz procesach metabolicznych.